Nieujawnione dochody mogą się wiązać dla podatnika ze znacznymi dolegliwościami zarówno w postaci sankcyjnej stawki podatku, jak w też w postaci odpowiedzialności karno-skarbowej. Opodatkowanie przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych to możliwość, z której bardzo często korzystają organy podatkowe w przypadku powzięcia wątpliwości, co do tego, czy podatnik aby opodatkowuje cały swój dochód i wydatki pokrywa z ujawnionych źródeł. W tym wpisie dowiesz się między innymi jak opodatkowane są nieujawnione dochody, jaka grozi kara za nieujawnianie dochodów, a także w jakim terminie przedawnia się uprawnienie organów do dochodzenia roszczeń z tego tytułu.
Nieujawnione dochody, czyli podatek od przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych
W przypadku, gdy podatnik nie będzie w stanie udokumentować lub co najmniej uprawdopodobnić pochodzenia swojego majątku oraz źródła pokrycia swoich wydatków może narazić się na niezwykle dotkliwą sankcję. Ma ona formę zryczałtowanego podatku dochodowego, którego stawka wynosi zgodnie z art. 25e ustawy o PIT aż 75% podstawy opodatkowania. Podstawę opodatkowania stanowi zgodnie z art. 25d ustawy o PIT przychód odpowiadający kwocie nadwyżki wydatku nad przychodami (dochodami) opodatkowanymi lub przychodami (dochodami) nieopodatkowanymi.
Przepisy definiują przy tym jakie wartości stanowią przychody (dochody) opodatkowane (art. 25e ust. 3 ustawy o PIT) oraz jakie wartości stanowią przychody (dochody) nieopodatkowane (art. 25e ust. 4 ustawy o PIT).
Za przychody (dochody) opodatkowane uznaje się w świetle przepisów wartości pozostające w dyspozycji podatnika przed poniesieniem wydatku, w stosunku do których:
Z kolei za przychody (dochody) nieopodatkowane uznaje się wartości pozostające w dyspozycji podatnika przed poniesieniem wydatku, których pochodzenie zostało ustalone co do tytułu, kwoty i okresu uzyskania, oraz które
- były wolne od podatku lub zwolnione od opodatkowania na podstawie przepisów ustaw;
- nie podlegały opodatkowaniu na podstawie przepisów ustaw, albo
- były objęte obowiązkiem podatkowym w zakresie właściwego podatku, jednak zobowiązanie podatkowe nie powstało albo wygasło wskutek zaniechania poboru podatku, umorzenia zaległości podatkowej, zwolnienia z obowiązku zapłaty podatku, przedawnienia.
Za wydatek w rozumieniu powyższego przepisu rozumie się z kolei wartość zgromadzonego w roku podatkowym mienia lub wysokość wydatkowanych w roku podatkowym środków, w przypadku gdy nie jest możliwe ustalenie roku podatkowego, w którym zgromadzono te środki.
Podatkiem sankcyjnym objęte będą więc wartości, które przekraczają wartość dochodów opodatkowanych i nieopodatkowanych (m. in. wolnych od podatku, zwolnionych od opodatkowania, nie podlegających opodatkowaniu).
Postępowanie i kontrola podatkowa w sprawie nieujawnionych źródeł
W dużym uproszczeniu postępowania w sprawie nieujawnionych dochodów są prowadzone względem osób, których wydatki przekraczają znany i wykazany organom podatkowym dochód. Postępowanie ma na celu ustalenie, czy podatnik nie ukrył przed organami podatkowymi części lub całości swoich dochodów, które winien był opodatkować.
Instytucja opodatkowania sankcyjną stawką 75% nieujawnionych dochodów w założeniu jest narzędziem, które ma pozwalać walczyć z nagannymi z perspektywy przepisów zjawiskami, takimi jak pranie brudnych pieniędzy, korupcja, uchylanie się od opodatkowania, prowadzenie działalności w szarej strefie, itp. Oprócz tego, instytucja ta stanowi także istotny instrument zapewniający dodatkowy wpływ do budżetu państwa.
Specyfiką postępowania podatkowego oraz kontroli celno-skarbowej w sprawie nieujawnionych źródeł jest to, że ciężar dowodu w zakresie wykazania przychodów (dochodów) opodatkowanych lub przychodów (dochodów) nieopodatkowanych stanowiących pokrycie wydatku spoczywa nie na organie podatkowym, lecz na samym podatniku. Wyjątkiem objęte są jedynie przychody znane organowi z urzędu lub możliwe do ustalenia przez organ na podstawie posiadanych przez niego ewidencji, rejestrów lub innych danych bądź rejestrów publicznych posiadanych przez inne podmioty publiczne, do których organ ma dostęp drogą elektroniczną.
Powyższa szczególna regulacja dotycząca ciężaru dowodu w postępowaniu i kontroli w sprawie nieujawnionych dochodów oznacza, że podatnik powinien w toku kontroli lub postępowania wykazać się dużą aktywnością, która jest warunkiem koniecznym do tego, aby uniknąć sankcyjnej stawki podatku. To podatnik musi więc sam wykazać, że wartości jakimi dysponuje lub dysponował nie wynikają z tego, że posiada nieujawnione dochody. Koniecznością jest więc udokumentowanie przez podatnika w trakcie kontroli, że w dacie poniesienia badanego przez organ wydatku podatnik posiadał stanowiące pokrycie wydatku zasoby pochodzące albo z przychodów (dochodów) opodatkowanych, albo z przychodów nieopodatkowanych na podstawie np. zwolnienia. Kreuje to po stronie podatnika obowiązek współdziałania z organem prowadzącym postępowanie pod niezwykle surowym rygorem – przyjęcia, że dokonywanie wydatków nieznajdujących pokrycia w ujawnionych dochodach oznacza osiąganie dochodów ze źródeł ukrywanych przed organami.
Warto mieć na względzie to, że obowiązek współdziałania w tym zakresie występuje pomiędzy stronami, które mają zupełnie odmienny interes faktyczny – organowi zależy na wykazaniu, że podatnik osiąga nieujawnione dochody, a podatnikowi zależy na tym aby wykazać, że jego wydatki znajdują pokrycie w opodatkowanych i wykazanych źródłach.
Komu grozi sankcyjny podatek z nieujawnionych źródeł?
Sankcja w postaci 75% stawki podatku to rozwiązanie, z którego organy stosunkowo często korzystają w przypadku, gdy w ich oczach istnieje uzasadnione przypuszczenie ukrywania lub nieopodatkowania części dochodów. Ryzyko w tym zakresie dotyczy w największym stopniu osób, które świadomie dopuściły się naruszeń, które uprawniają organ do skorzystania z sankcji, czyli osób, które w rzeczywistości osiągają nieujawnione dochody. Ryzyko tego samego stopnia obejmuje jednak także osoby, które w następstwie swojej nieświadomości lub niezamierzonego błędu dopuściły się zaniżenia lub nieopodatkowania dochodu opierając się na niewłaściwym rozumieniu przepisów.
Z ryzykiem powinny liczyć się również także osoby, które w prawidłowy sposób dokonują wszelkich rozliczeń z organami podatkowymi, natomiast ze względu na pewne działania lub okoliczności (np. zawarte umowy, rodzaj prowadzonej działalności, strukturę biznesu, rodzaje źródeł dochodu) stanowią w oczach organów tzw. podmioty podwyższonego ryzyka. Katalog tych podmiotów jest szeroki i w praktyce mogą nim być objęte osoby, które są całkowicie nieświadome tego, że mogą być objęte w przyszłości weryfikacją przez organ podatkowy w zakresie tego, czy posiadają nieujawnione dochody. Należą do nich m. in. osoby:
- które kupiły drogie przedmioty, np. kupiły nieruchomość, drogocenne aktywa;
- udzielające licznych pożyczek (w szczególności w obrębie rodziny);
- będące darczyńcami i dokonujące darowizn obejmujące aktywa o wysokiej wartości (w szczególności w obrębie rodziny);
- wykazujące stratę z działalności gospodarczej lub niskie dochody, w sytuacji, gdy ich poziom życia jest nieadekwatny do osiąganych dochodów;
- młode, nabywające dobra o znacznej wartości, zwłaszcza jeśli są to osoby niedeklarujące żadnych dochodów;
- które jakiś czas przebywały za granicą i nie rozliczyły się z takich zagranicznych zarobków;
- mające dostęp do informacji finansowych, które mogą być przedmiotem zainteresowania innych podmiotów (menadżerowie, członkowie komisji przetargowych, prezesi spółdzielni mieszkaniowych), urzędnicy administracji rządowej i samorządowej.
Powyższe osoby powinny pamiętać o tym aby w należyty sposób dokumentować swoje przychody oraz źródła pokrycia wydatków. Tylko prawidłowo zgromadzona dokumentacja, możliwa do udostępnienia organowi na etapie potencjalnej kontroli lub postępowania podatkowego pozwoli na uniknięcie ryzyka we własnym zakresie. W innym przypadku koniecznym będzie dostarczenie organowi dowodów oraz argumentów, które pozwolą udowodnić, lub przynajmniej uwiarygodnić prawidłowość rozliczeń podatkowych i brak ukrywania dochodów.
Nieujawnione dochody u przedsiębiorcy
Szczególną uwagę na ryzyko objęcia sankcyjną stawką 75% podatku od nieujawnionych źródeł dochodu powinni zwrócić przedsiębiorcy, nawet w sytuacji, gdy gdy rozliczają się z podatków w zgodzie z treścią przepisów. Instytucja opodatkowania dochodów z nieujawnionych źródeł stanowi bowiem instrument, który jest jednym z elementów szerokiego wachlarza rozwiązań mających na celu przeciwdziałanie nadużywaniu przepisów, który jest chętnie wykorzystywany obok innych możliwości, którymi dysponują organy podatkowe.
Z tego też względu podatnicy prowadzący działalność gospodarczą powinni zwrócić szczególną uwagę na prawidłowość prowadzenia dokumentacji podatkowej przedsiębiorstwa oraz jej dokładność i kompletność. W przypadku przedsiębiorców organy także typują na potrzeby prowadzenia postępowań kontrolnych podmioty należące do tzw. grupy podwyższonego ryzyka. Z tego względu o swoje rozliczenia podatkowe powinny w szczególności zadbać:
- osoby, które likwidują firmy po krótkim okresie ich działania, a następnie zakładają nowe podmioty działające w tej samej lub pokrewnej branży;
- osoby likwidujące firmy, które następnie prowadzone są przez członków najbliższej rodziny;
- osoby posiadające rachunki w bankach w różnych miejscowościach w kraju, a szczególnie rachunki w bankach zagranicznych;
- osoby współdziałające z firmami mającymi siedziby w krajach zaliczanych do „rajów podatkowych”;
- przedstawiciele pewnych zawodów, które zdaniem organów, powinni znajdować się pod czujnym okiem służby skarbowych (lekarze, komornicy, biegli sądowi, adwokaci).
Ze względu na szczególne regulacje dotyczące ciężaru dowodu, to sami przedsiębiorcy powinni przywiązać należytą uwagę do tego, aby dowody jakimi dysponują były wystarczające na potrzeby potencjalnego postępowania w sprawie nieujawnionych źródeł. W odmiennym przypadku postępowanie może wiązać się ze zwiększoną uciążliwością oraz ryzykiem kosztownego rozstrzygnięcia organu i perspektywy trudnego do przewidzenia w rezultacie procesu sądowego.
Czynności sprawdzające w przypadku nieujawnionych źródeł przychodu
Działania organów podatkowych związane z weryfikacją tego, czy podatnik nie osiąga przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych najczęściej mają na początkowym etapie formę czynności sprawdzających.
Jedną z przyczyn wszczęcia czynności sprawdzających może być zaistnienie podejrzenia organów podatkowych, że podatnik osiąga nieujawnione dochody. Warto w tym zakresie mieć na względzie to, że organ w praktyce podejrzenie może powziąć za pośrednictwem informacji z wielu źródeł, np.:
- za pośrednictwem pozyskanych informacji podatkowych (np. udostępnionych na pisemne żądanie organu);
- za pośrednictwem informacji podatkowych przekazywanych przez banki lub instytucje finansowe;
- z danych znajdujących się w dyspozycji organów podatkowych (np. danych pozyskanych w ramach wcześniejszej kontroli podatkowej);
- z informacji anonimowych oraz donosów;
- z informacji przekazywanych przez sądy oraz organy administracji publicznej;
- z danych udostępnionych przez samych podatników.
W przypadku, gdy dane pozyskane w ramach czynności sprawdzających będą prowadzić organ do wniosku, że wydatki i nabyte mienie znajduje pokrycie w przychodach znanych organowi i ujawnionych przez podatnika, organ odstąpi od dalszych czynności.
Ze względu na fakt, iż czynności sprawdzające znacznie ograniczają organ w zakresie jego uprawnień, może okazać się, że w przypadku wykrycia nieprawidłowości koniecznym będzie wszczęcie przez organ odpowiedniego trybu, który pozwoli na dokładniejszą weryfikację prawidłowości rozliczeń przez podatnika. W takim przypadku, jak już zostało wskazane, to na podatniku ciążyć będzie ciężar dowodu i obowiązek aktywnego udziału w postępowaniu celem uniknięcia negatywnych konsekwencji. Co istotne, organ w ramach kontroli dysponuje znacznie szerszym zapleczem możliwości – począwszy od przesłuchań wybranych świadków, po analizę istotnych dokumentów oraz wglądu do historii płatności i zakupów na przestrzeni lat, co może wymuszać na podatniku dużą aktywność i staranność.
Stąd też niezwykle ważnym z perspektywy podatnika jest to, aby już na etapie jakiegokolwiek kontaktu z organem podatkowym przywiązać należytą uwagę co do udostępnianych organowi danych oraz ich zakresu. W każdym przypadku powinny one być precyzyjne, wiarygodne oraz spójne. Zwiększy to szansę zakończenia weryfikacji organu już na etapie czynności sprawdzających, co pozwoli uniknąć ryzyka wszczęcia postępowania podatkowego lub kontroli celno-skarbowej, która może być angażująca i długotrwała. Prawidłowe zachowanie podczas czynności sprawdzających zwiększa także znacznie powodzenie na etapie późniejszej kontroli, podczas której podatnik może zgłaszać kolejne dowody, które powinny jednak być spójne z materiałem udostępnionym na etapie czynności sprawdzających. Gwarantem dochowania należytej staranności w ramach kontroli nieujawnionych dochodów jest pomoc doświadczonej kancelarii. Błędy na początkowym etapie, w szczególności na etapie czynności sprawdzających mogą bowiem silnie rzutować na rezultat późniejszej kontroli lub postępowania.
Więcej o wsparciu w ramach kontroli możesz przeczytać tutaj.
Nieujawnione dochody a przedawnienie
Prawo do nałożenia na podatnika sankcyjnego podatku w wysokości 75% z tytułu nieujawnionych dochodów podlega przedawnieniu. Zgodnie z art. 68 § 4a ordynacji podatkowej, zobowiązanie podatkowe dotyczące dochodów nieujawnionych nie powstaje, jeżeli decyzja ustalająca to zobowiązanie została doręczona po upływie pięciu lat, licząc od końca roku podatkowego, w którym powstał obowiązek podatkowy w tym zakresie.
Oznacza to, że termin przedawnienia jest powiązany z datą powstania obowiązku podatkowego w zakresie dochodów nieujawnionych. Obowiązek podatkowy w przypadku nieujawnionych dochodów powstaje z kolei w ostatnim dniu roku podatkowego, w którym powstał przychód w kwocie odpowiadającej nadwyżce wydatków nad przychodami (dochodami) opodatkowanymi lub przychodami (dochodami) nieopodatkowanymi.
Stąd też po upływie pięciu latach, licząc od końca roku, w którym osiągnięty został dochód ze źródeł nieujawnionych zobowiązanie z tego tytułu ulega przedawnieniu, co oznacza, że organ podatkowy nie może wydać decyzji nakładającej 75% podatek. Jeśli więc przykładowo podatnik osiągnął w lutym 2018 r. dochód, którego nie opodatkował i nie wykazał, to decyzja ustalająca powinna zostać doręczona podatnikowi najpóźniej do 31 grudnia 2023 r.
Potrzebujesz pomocy prawnej w swojej sprawie? Skorzystaj z formularza kontaktowego
każdej chwili będziesz mógł zrezygnować z otrzymywania newslettera.
Twoje dane osobowe pozyskane w efekcie skorzystania z formularza kontaktowego będą przetwarzane na zasadach określonych w polityce prywatności.