O ile jednoosobowa spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, tj. spółka w której jeden wspólnik jest właścicielem wszystkich udziałów, jest obowiązkowym tytułem do ubezpieczenia ZUS, o tyle wspólnicy spółek z o. o. o innym składzie osobowy zobowiązani do zapłaty ZUS już nie są. Warto jednak wiedzieć, że w niektórych przypadkach, pomimo tego że spółka z o. o. nie posiada statusu jednoosobowej spółki na gruncie przepisów Kodeksu Spółek Handlowych, może jednak być obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń społecznych. W tym wpisie przedstawimy w jakich przypadkach dwuosobowa spółka z o. o. może wiązać się z obowiązkiem zapłaty ZUS.
Jednoosobowa czy wieloosobowa spółka z o. o.?
W myśl art. 151 §1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000 Nr 94 poz. 1037 z późn. zm.; dalej jako k.s.h):
§1. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może być utworzona przez jedną albo więcej osób w każdym celu prawnie dopuszczalnym, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Zgodnie natomiast z art. 4 §1 pkt 3 k.s.h:
§1. Użyte w ustawie określenia oznaczają:
3) spółka jednoosobowa – spółkę kapitałową, której wszystkie udziały albo akcje należą do jednego wspólnika albo akcjonariusza.
O jednoosobowej spółce z o.o. możesz przeczytać więcej w tym wpisie.
W świetle powyższej regulacji należy przyjąć, że na gruncie przepisów k.s.h. spółką jednoosobową jest tylko taka spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, w której uprawnionym ze wszystkich udziałów jest jeden podmiot (tak np. M. Dumkiewicz [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2020, art. 4.). Oznacza to, że w sytuacji, w której wspólnikiem spółki jest więcej niż jeden podmiot, to na gruncie przepisów k.s.h. spółka taka nie może być uznana za spółkę jednoosobową.
O ile jednak na gruncie przepisów k.s.h. ustalenie statusu spółki nie budzi większych wątpliwości, o tyle na gruncie regulacji składkowej sytuacja nie wygląda już tak jednoznacznie.
Jednoosobowa czy dwuosobowa spółka z o. o. na gruncie ZUS
Zgodnie z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 1998 Nr 137 poz. 887 z późn. zm; dalej jako u.s.u.s) za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej.
Powyższy przepis wskazuje, że jedynie jednoosobowa spółka z o.o. jest obowiązkowym tytułem do ubezpieczenia ZUS. Oznacza to, że inna niż jednoosobowa spółka z o. o., a więc np. dwuosobowa spółka z o. o., nie powinna obligować żadnego ze wspólników do zapłaty ZUS.
W tym miejscu warto zwrócić uwagę na orzecznictwo, w tym wyrok z dnia 16 grudnia 2020 r., sygn. I UK 225/19, w którym sąd wskazał, że:
Zbycie choćby jednego udziału w jednoosobowej spółce z o.o. powoduje, że wspólnik traci tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
Podobnie wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 7 kwietnia 2022 r., sygn. I SA/Sz 977/21
Sąd Apelacyjny w pełni podziela pogląd wyrażony w powołanym przez Sąd Okręgowy wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2020 r., I UK 225/19 (Legalis nr (…)), że wspólnik, który ma tylko 5 udziałów jest wspólnikiem spółki z o.o., co oznacza, że drugi wspólnik nie jest wspólnikiem jednoosobowej spółki z o.o. Posiadanie choćby jednego udziału w dwuosobowej spółce z o.o. powoduje, że drugi wspólnik traci tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
Analogicznie wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 23 marca 2022 r., sygn. III AUa 1018/21
Wymaga podkreślenia, że szczególny tytuł podlegania ubezpieczeniom przyjęty w art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oznacza, że obowiązek ubezpieczenia wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest powiązany jedynie z posiadaniem przez niego takiego statusu prawnego, a nie z (osobistym) prowadzeniem działalności gospodarczej, czy wykonywaniem pracy (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 3 lutego 2011 r., II UK 271/10 – LEX nr 817528 oraz z dnia 22 października 2019 r., I UK 233/18 – OSNP 2020, Nr 11, poz. 123). Takiego statusu prawnego w obu ww. spółkach z.o. niewątpliwie nie posiada wnioskodawca J. B.
Warto wskazać także wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 7 kwietnia 2022 r., sygn. III AUa 1313/20, w którym Sąd podkreślił, że:
Wyłącznie wspólnik jednoosobowej spółki z o.o. podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej. Nie będzie tak zatem w przypadku wspólnika spółki wieloosobowej (dwu-i więcej), nawet jeśli w konkretnych realiach faktycznych jeden ze wspólników, posiadający większościowy pakiet udziałów (wspólnik dominujący) w istocie skupia w swoich rękach całą wiązkę uprawnień o charakterze majątkowym oraz uprawnień o charakterze korporacyjnym w tej spółce.
Powyższe orzeczenia mogą sugerować, że zobowiązanym do zapłaty ZUS będą wyłącznie wspólnicy jednoosobowych spółek z o. o. w rozumieniu przepisów k.s.h., a obowiązek taki nie będzie ciążył na wspólnikach innych spółek niż jednoosobowe, a więc np. na wspólnikach dwuosobowej spółki z o. o., niezależnie od proporcji posiadanych udziałów.
Niestety bogate orzecznictwo w sprawach dotyczących ubezpieczeń społecznych obejmuje również orzeczenia, które wyrażają inne niż powyżej prezentowane stanowisko, a mianowicie stanowisko, zgodnie z którym w określonych przypadkach dwuosobowa spółka z o. o. także może być obowiązkowym tytułem do ubezpieczenia ZUS.
Przykładem może być wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 15 listopada 2018 r., sygn. III AUa 916/18, w którym sąd wskazał, że:
Przyjęcie zatem literalnej wykładni art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej – jak uczynił to Sąd Okręgowy – prowadzi do naruszenia zasady powszechności ubezpieczeń społecznych i konstytucyjnej gwarancji każdego obywatela do zabezpieczenia społecznego. Wypełnieniem zaś tych gwarancji jest objęcie ubezpieczeniami społecznymi wspólnika dominującego (posiadającego 92% udziałów) – traktowanego na użytek prawa ubezpieczeń społecznych, jako jedynego udziałowca. Inaczej mówiąc, A. S. także po dniu 28 września 2015 r. (czyli po dniu zawarcia umowy sprzedaży 8 udziałów swojej żonie E. S.) należy traktować jako jedynego wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, mimo że formalnie pozostaje on jedynie większościowym udziałowemu. Z perspektywy norm prawa ubezpieczeń społecznych, tego rodzaju spółkę należy traktować jako spółkę jednoosobową.
Podobnie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2021 r., sygn. III USKP 31/21, w którym sąd wskazał, że:
W judykaturze Sądu Najwyższego dominuje pogląd, że wspólnik dwuosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, który posiada część udziałów zapewniającą mu prawo do samodzielnego decydowania o wynikach zgromadzenia wspólników i niemal wyłączne prawo do zysku oraz który – wskutek pełnienia funkcji jednoosobowego zarządu – ma nieskrępowaną możliwość samodzielnego decydowania o bieżącej działalności spółki, podlega ubezpieczeniom społecznym jako osoba prowadząca działalność pozarolniczą na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2019 r., II UK 24/18, OSNP 2020 Nr 8, poz. 82). Sąd Najwyższy zajął więc stanowisko, że w tym przypadku wykładnia funkcjonalna przełamuje wykładnię językową.
Analogicznie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2019 r., sygn. II UK 24/18, gdzie sąd uznał, że:
W szczególności z taką sytuacją będziemy mieć do czynienia wtedy, gdy jeden wspólnik posiada taką część udziałów, która zapewnia mu wyłączne prawo głosu w zgromadzeniu wspólników i niemal wyłączne prawo do zysku, a także – wskutek pełnienia funkcji jednoosobowego zarządu – nieskrępowane samodzielne decydowanie o bieżącej działalności spółki. Status prawny takiego wspólnika jest więc analogiczny jak wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Sąd Apelacyjny w Lublinie wyrokiem z dnia 22 września 2021 r. , sygn. III AUa 545/21, uznał z kolei, że:
Tym samym wspólnik dwuosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, który posiada część udziałów zapewniającą mu prawo do samodzielnego decydowania o wynikach zgromadzenia wspólników i niemal wyłączne prawo do zysku oraz który ma nieskrępowaną możliwość samodzielnego decydowania o bieżącej działalności spółki, podlega ubezpieczeniom społecznym jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność.
Powyższa rozbieżność w orzecznictwie skutkuje doniosłym problemem w praktyce, który napotkać mogą wspólnicy dwuosobowych spółek z o. o., które założone zostały wyłącznie w celu uniknięcia obowiązku zapłaty ZUS, lub których struktura osobowa ukształtowana została w celu optymalizacji składek ZUS (więcej o braku obowiązku zapłaty ZUS w spółce z o. o. przeczytasz tutaj).
W przypadku takich podmiotów istnieje potencjalne ryzyko zakwestionowania braku obowiązku zapłaty ZUS. Ryzyko takie występuje zwłaszcza w przypadku dwuosobowych spółek z o. o., w przypadku który, organ ZUS na etapie kontroli może próbować wykazać, że spółka na potrzeby przepisów ZUS powinna być traktowana jako spółka jednoosobowa. To z kolei może grozić obowiązkiem zapłaty zaległych składek aż za 5 lat wstecz.
Dwuosobowa spółka z o. o. a ZUS – kluczowe przesłanki
Próbując odpowiedzieć na pytanie czy w danym przypadku spółka z o. o. może zostać uznana za jednoosobową na gruncie ZUS, warto kierować się przesłankami wynikającymi z orzecznictwa.
W pierwszej kolejności warto ustalić, jak rozkładają się udziały wspólnika w spółce. W judykaturze Sądu Najwyższego prezentowany jest pogląd, że wspólnik dwuosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, który posiada część udziałów zapewniającą mu prawo do samodzielnego decydowania o wynikach zgromadzenia wspólników i niemal wyłączne prawo do zysku oraz który – wskutek pełnienia funkcji jednoosobowego zarządu – ma nieskrępowaną możliwość samodzielnego decydowania o bieżącej działalności spółki, podlega ubezpieczeniom społecznym jako osoba prowadząca działalność pozarolniczą na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (tak np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2019 r., II UK 24/18 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2021 r. III USKP 31/21).
Opierając się na orzecznictwie Sądu Najwyższego można przyjąć, że kluczowymi przesłankami świadczącymi, że dwuosobowa w rozumieniu przepisów k.s.h. spółka z o. o. stanowi spółkę jednoosobową w świetle art. 8 ust. 6 pkt 4 u.s.u.s. jest zwłaszcza fakt, że:
- jeden ze wspólników ma prawo do samodzielnego decydowania o wyniku zgromadzenia wspólników;
- posiada niemal wyłączne prawo do udziału w zysku;
- ma nieskrępowaną możliwość samodzielnego decydowania o bieżącej działalności spółki.
Nie ulega wątpliwości, że spełnienie trzech wymienionych wyżej przesłanek może skutkować znacznym ryzykiem objęcia wspólnika dominującego obowiązkiem zapłaty składek na ubezpieczenia społeczne oraz składki zdrowotnej. O tym w jakiej wysokości składki ZUS zobowiązany jest płacić wspólnik jednoosobowej spółki z o. o. możesz przeczytać w tym wpisie.
Dwuosobowa spółka z o. o. a ZUS – proporcja udziałów
Doktryna i orzecznictwo nie wskazują wprost jaka jest granica ilości udziałów, które powinien posiadać wspólnik spółki z o.o. aby można było uznać, że w danych okolicznościach spółka z o. o. nie stanowi spółki jednoosobowej na potrzeby przepisów ZUS. Orzecznictwo Sądu Najwyższego odnosi się w zakresie ustalenia obowiązku składkowego do proporcji udziałów posiadanych w kapitale zakładowym jedynie w kontekście prawa do udziału w zysku.
Warto natomiast zwrócić uwagę na orzeczenia, w tym np. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 27 września 2021 r., sygn. VI SA/Wa 1752/21, w którym sąd wskazał, że:
O statusie danego wspólnika nie decyduje wyłącznie ilość posiadanych przez niego udziałów, tudzież ujęcie go, lub też nie, w rubryce 7 informacji z KRS, lecz skala realnych praw i obowiązków przysługujących mu w spółce. Zatem, w pierwszej kolejności, dokonanie oceny rzeczywistego funkcjonowania wspólnika spółki wieloosobowej, w kontekście możliwości przypisania mu cech wspólnika spółki jednoosobowej, wymaga zbadania przez organ zapisów umowy spółki.
Podobnie wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 28 kwietnia 2022 r., sygn. VI SA/Wa 211/22, w którym sąd wskazał, że:
W takiej sytuacji, aby móc skutecznie odejść od wykładni semantycznej art. 8 ust. 6 pkt 4 u.s.u.s., i uznać, że wspólnik spółki wieloosobowej w istocie wypełnia kryteria wspólnika spółki jednoosobowej, koniecznym jest dokładne zbadanie przez Prezesa NFZ, czy rzeczywiście jeden ze wspólników posiada wyłączne prawo do zysku oraz nieskrępowaną możliwość samodzielnego decydowania o bieżącej działalności spółki. Nie jest dopuszczalne oparcie się przez organ tylko i wyłącznie na zapisach rubryki 7 informacji z KRS, ewentualnie na ocenie samej proporcji posiadanych przez wspólników udziałów.
Oznacza to, że sama matematyczna kalkulacja proporcji posiadanych udziałów nie jest kluczowym i jedynym kryterium istotnym z perspektywy oceny tego, czy w danych okolicznościach dwuosobowa spółka z o. o. będzie tytułem do ubezpieczenia ZUS dla dominującego wspólnika. Zdaniem sądów, konieczne jest w takim przypadku zbadanie pozostałych czynników, a mianowicie umowy spółki, która reguluje prawa i obowiązki wspólników, a także określa stopień wpływu poszczególnych wspólników na spółkę.
Jak można ocenić po powyższych orzeczeniach, organ składkowy dokonując analizy sprawy opiera się najczęściej wyłącznie na proporcji posiadanych udziałów w kapitale zakładowym, co wskazuje na to, że z potencjalnym ryzykiem kontroli ZUS liczyć mogą się zwłaszcza te dwuosobowe spółki z o. o., w których proporcja udziałów może budzić wątpliwość ZUS.
Warto natomiast mieć na względzie to, że takie podejście nie znajduje poparcia w orzecznictwie. Nie jest natomiast wykluczone, że organ po dokonaniu oceny innych okoliczności dojdzie jednak do wniosku, że dwuosobowa spółka z o. o. powinna zostać uznana za jednoosobową na gruncie przepisów ZUS ze względu na proporcję udziałów, a także sposób ukształtowania umowy spółki, w tym zasady podejmowania uchwał oraz proporcję udziału w zysku.
Z tego względu warto nie tylko ocenić, czy ustalona proporcja podziału udziałów w kapitale zakładowym spółki może potencjalnie rodzić ryzyko kontroli ZUS, ale także ustalić, czy w przypadku potencjalnej kontroli istnieje rzeczywiste ryzyko uznania, że spółka może być traktowana jako jednoosobowa spółka na gruncie przepisów u.s.u.s.
Dwuosobowa spółka z o. o. na gruncie ZUS – na co zwrócić uwagę
Spółka z o. o. ze względu na potencjalną możliwość uniknięcia obowiązku zapłaty ZUS, a także zmiany związane z zasadami ustalania wysokości składki zdrowotnej dla przedsiębiorców z pewnością w dalszym ciągu pozostanie jedną z najpopularniejszych form działalności.
Decydując się jednak na założenie spółki z o. o. w celu uniknięcia obowiązku zapłaty składek ZUS, warto mieć na względzie to, że nie wystarczy w takim przypadku jedynie fikcyjne bądź pozorne zbycie lub przyznanie jednego, czy też kilku udziałów innej osobie. Struktura spółki z o. o. i określone na poziomie umowy zasady jej funkcjonowania powinny bowiem wskazywać na to, że pomimo przyjętej proporcji i występowaniu w strukturze spółki wspólnika dominującego, dana spółka z o. o. nie jest jednoosobową spółką na potrzeby przepisów ZUS.
Mając na względzie potencjalne ryzyko finansowe związane z kwestionowaniem przez ZUS braku obowiązku płacenia składek, warto dokładnie przeanalizować indywidualną sytuację. Wymagalność składek ZUS ulega przedawnieniu dopiero po 5 latach liczonych od terminu ich płatności, więc potencjalna kwota zaległości w przypadku wykazania przez ZUS nieprawidłowości może sięgać kilkudziesięciu tysięcy złotych.
Autor: Adam Żądło
Współautor: Kinga Cieśla
Kontakt do eksperta:
Potrzebujesz pomocy w swojej indywidualnej sprawie? Skontaktuj się z nami!
każdej chwili będziesz mógł zrezygnować z otrzymywania newslettera.
Twoje dane osobowe pozyskane w efekcie skorzystania z formularza kontaktowego będą przetwarzane na zasadach określonych w polityce prywatności.
