W toku prowadzonej przez spółkę jawną działalności gospodarczej może zajść sytuacja, w której jeden bądź kilku wspólników zdecyduje się na to aby zrezygnować ze wspólnego biznesu. W takim momencie warto wiedzieć jak wystąpić ze spółki jawnej, gdyż możliwych jest w tym zakresie kilka modeli wystąpienia. Dobrze także mieć świadomość tego, że każdy z nich może wywołać inne skutki podatkowe.
Sposoby wystąpienia ze spółki jawnej
Zasadniczo istnieją dwa główne sposoby wystąpienia ze spółki jawnej przez wspólnika. Są to kolejno:
- wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika;
- zbycie ogółu praw i obowiązków przez wspólnika.
Każdy z tych sposobów jest szczegółowo uregulowany w przepisach Kodeksu spółek handlowych, przy czym warto mieć także na względzie to, że umowa spółki jawnej może przewidywać w tym zakresie dopuszczalne odstępstwa od ogólnych zasad wynikających z Kodeksu spółek handlowych, bądź zawierać dodatkowe warunki i zastrzeżenia. Z tego względu decyzja o wystąpieniu ze spółki jawnej w pierwszej kolejności wymaga zawsze analizy umowy spółki, której treść wskazywać będzie na to w jaki sposób wspólnik może wystąpić ze spółki jawnej w najkorzystniejszy pod względem finansowym dla siebie sposób.
Obok powyższych dwóch głównych sposobów, które umożliwiają wystąpienie ze spółki jawnej, możliwym jest także orzeczenie przez sąd rozwiązania spółki na żądanie jednego ze wspólników, o ile zachodzą ku temu ważne powody.
Jak wystąpić ze spółki jawnej za wypowiedzeniem umowy spółki?
Zgodnie z art. 61 §1 Kodeksu spółek handlowych, jeżeli spółkę zawarto na czas nieoznaczony, wspólnik może wypowiedzieć umowę spółki na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego.
Powyższe oznacza, że każdy wspólnik spółki jawnej uprawniony jest do wypowiedzenia umowy spółki jawnej i w efekcie tegoż wypowiedzenia do wystąpienia ze spółki. Prawo do wypowiedzenia zastrzeżone zostało jednak jedynie w stosunku do umów spółek zawartych na czas nieoznaczony. Z tego też względu brak jest możliwości wypowiedzenia co do zasady umów spółek zawartych na czas oznaczony. Możliwość taka będzie jednak występować, o ile umowa spółki jawnej zawartej na czas określony będzie wprost taką możliwość dopuszczać.
Podczas analizy możliwości wypowiedzenia umowy spółki jawnej w pierwszej kolejności należy więc zidentyfikować to, czy spółka została zawarta na czas oznaczony, czy też na nieoznaczony. Stosownie do art. 25 pkt 4 Kodeksu spółek handlowych, umowa spółki powinna zawierać czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony. W przypadku braku stosownych postanowień co do czasu trwania spółki jawnej w jej umowie, przyjmuje się więc, że umowa została zawarta na czas nieoznaczony, stąd możliwym jest jej wypowiedzenie na zasadach określonych w art. 61 Kodeksu spółek handlowych i następnych. Warto także wskazać, że umowę spółki zawartą na czas życia wspólnika, uważa się za zawartą na czas nieoznaczony (art. 61 §2 Kodeksu spółek handlowych).
Przepisy dotyczące wypowiedzenia umowy spółki są przy tym bezwzględnie obowiązujące, na co wskazuje literatura przedmiotu (tak np. A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 1-300 Kodeksu spółek handlowych, Lex/el 2019; J. Szwaja (w:) Kodeks spółek handlowych, 2006, t. I, s. 492). To oznacza, że nie jest możliwym wprowadzenie w umowie spółki jawnej innych zasad niż wskazane w art. 61 Kodeksu spółek handlowych, więc nie jest możliwym wyłączenie prawa wspólnika do wypowiedzenia umowy spółki jawnej.
Wypowiedzenia dokonuje się w formie pisemnego oświadczenia, które należy złożyć pozostałym wspólnikom albo wspólnikowi uprawnionemu do reprezentowania spółki.
Wypowiedzenie umowy spółki jawnej przez wspólnika stanowi przy tym co do zasady przyczynę rozwiązania spółki w myśl art. 58 §1 pkt 5 Kodeksu spółek handlowych. Umowa spółki jawnej jednak przewidywać, że umowa spółki trwać będzie pomimo wypowiedzenia umowy spółki pomiędzy pozostałymi wspólnikami, bądź możliwym jest podjęcie przez wspólników uchwały o dalszym istnieniu spółki (art. 59 Kodeksu spółek handlowych).
Wypowiedzenie umowy spółki jawnej i rozliczenie ze wspólnikiem
W przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej należy obliczyć wartość jego udziału kapitałowego, stanowiącego udział rozliczeniowy występującego wspólnika. Należy pamiętać, że jest to inny rodzaj udziału kapitałowego, niż ten określony w art. 50 Kodeksu spółek handlowych. Wartość udziału rozliczeniowego występującego wspólnika określa się bowiem na podstawie osobnego bilansu, uwzględniającego wartość zbywczą majątku spółki. Stąd też wartości w tym bilansie nie będą pokrywać się z wartościami wynikającymi z bilansu sporządzanego na potrzeby rocznego sprawozdania finansowego. W przypadku tego bilansu przyjąć należy bowiem wartość zbywczą (rynkową) majątku spółki, więc bez uwzględnienia odpisów amortyzacyjnych, oraz uwzględniwszy wartość aktualną składników majątku, nie zaś wartość historyczną.
Warto mieć na względzie to, że umowa spółki może przewidywać, i często w praktyce przewiduje, inne zasady określenia wysokości udziału kapitałowego należnemu występującemu wspólnikowi. Wysoce zalecanym jest aby umowa spółki co najmniej dookreślała szczegółowo zasady określania tegoż udziału kapitałowego, poprzez wskazanie odpowiedniej metody ustalania wartości zbywczej majątku spółki. W przypadku niektórych kategorii biznesu może bowiem okazać się, że bardziej zasadnym (i opłacalnym finansowo dla wspólnika) jest zastosowanie przy wycenie udziału kapitałowego metody podejścia dochodowego (income-approach) w miejsce metody podejścia majątkowego. Taka sytuacja może mieć miejsce zwłaszcza w przypadku biznesów opartych na know-how i renomie, których prowadzenie nie wiąże się z akumulacją i wzrostem majątku spółki.
Udział kapitałowy przysługujący wypowiadającemu umowę wspólnikowi powinien być wypłacony w pieniądzu. Rzeczy wniesione do spółki przez wspólnika tylko do używania zwraca się z kolei w naturze. Nic natomiast nie stoi na przeszkodzie, aby umowa spółki regulowała zasady wypłaty udziału w inny sposób, co pozwoli niejednokrotnie uniknąć ryzyka narażenia spółki na wysokie koszty w przypadku nieprzewidzianej sytuacji wypowiedzenia umowy przez wspólnika.
Z tego też względu ważnym jest to, aby zwrócić uwagę na odpowiednie ukształtowanie postanowień umowy spółki jawnej już na etapie początku biznesu, co pozwoli uniknąć ryzyka ewentualnej szkody dla występującego wspólnika, bądź nadmiernego wydatku finansowego dla spółki jawnej, która zmuszona będzie spłacić występującego wspólnika. Więcej o postanowieniach umowy spółki jawnej, na które warto zwrócić uwagę znajdziesz w tym wpisie.
Wystąpienie ze spółki jawnej poprzez zbycie ogółu praw i obowiązków wspólnika
Wspólnik spółki jawnej może także wystąpić ze spółki poprzez zbycie przysługującego mu ogółu praw i obowiązków wspólnika na rzecz innej osoby, w tym także innego wspólnika. W takim przypadku nie dochodzi do wystąpienia wspólnika ze spółki w drodze wypowiedzenia umowy, lecz następuje przeniesienie ogółu praw i obowiązków na rzecz innej osoby, która staje się wspólnikiem w miejsce wspólnika zbywającego ogół praw i obowiązków. W takim wariancie, inaczej niż w przypadku wystąpienia ze spółki, nie dochodzi do zmniejszenia ilości wspólników, z uwagi na fakt, że w miejsce występującego wspólnika (zbywającego ogół praw i obowiązków) wstępuje nowy podmiot.
O ile jednak wspólnik jest uprawniony do wypowiedzenia umowy spółki z mocy prawa, gdyż art. 61 Kodeksu spółek handlowych jest przepisem imperatywnym, więc postanowienia umowne wyłączające prawo wypowiedzenia umowy spółki są bezskuteczne, o tyle zbycie ogółu praw i obowiązków jest w tym zakresie znacznie ograniczone.
Stosownie do art. 10 §1 Kodeksu spółek handlowych ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę tylko wówczas, gdy umowa spółki tak stanowi. Oznacza to więc, że co do zasady przeniesienie na inną osobę ogółu praw i obowiązków może nastąpić tylko w sytuacji, gdy taka możliwość została przewidziana w umowie spółki. W przypadku, gdy umowa milczy na ten temat, dla możliwości przeniesienia ogółu praw i obowiązków wymagana jest zmiana umowy spółki i wprowadzenie odpowiednich postanowień umożliwiających przeniesienie ogółu praw i obowiązków.
Co więcej, zgodnie z art. 10 §2 Kodeksu spółek handlowych ogół praw i obowiązków wspólnika spółki jawnej może być przeniesiony na inną osobę tylko po uzyskaniu pisemnej zgody wszystkich pozostałych wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Stąd też możliwość zbycia ogółu praw i obowiązków może być zablokowana przez nawet jednego wspólnika, o ile umowa spółki nie reguluje tej kwestii inaczej.
Stąd też warto zadbać o to, aby umowa spółki jawnej zawierała postanowienia umowne, które regulować będą zasady związane ze zbywaniem ogółu praw i obowiązków w sposób zabezpieczający interes zbywającego wspólnika, jak i pozostałych wspólników i samej spółki.
W przypadku dopuszczalności przeniesienia ogółu praw i obowiązków w umowie spółki, może być on przeniesiony w drodze dowolnej czynności zbycia, takiej jak np. sprzedaż, darowizna, zamiana, wniesienie w drodze wkładu niepieniężnego do spółki handlowej, itp. Warto mieć przy tym na względzie, że ogół praw i obowiązków jest nierozszczepialny i niepodzielny, co oznacza, iż co do zasady przeniesieniu podlega cały status wspólnika, w kształcie w jakim przysługiwał on zbywcy. Wobec tego nabywca wstępuje w miejsce zbywcy wraz ze wszystkimi jego prawami i obowiązkami.
Żądanie rozwiązania spółki jawnej przez sąd
W myśl art. 63 §1 Kodeksu spółek handlowych, każdy wspólnik może z ważnych powodów żądać rozwiązania spółki przez sąd. Jeżeli jednak ważny powód zachodzi po stronie jednego ze wspólników, sąd może na wniosek pozostałych wspólników orzec o wyłączeniu tego wspólnika ze spółki. Przepisy w tym zakresie są bezwzględnie obowiązujące, co oznacza, że przeciwne postanowienia umowne są nieważne, na co wprost wskazuje §3 tegoż artykułu.
Wystąpienie ze spółki jawnej za porozumieniem wszystkich wspólników
Zgodnie z bieżącą linią orzeczniczą nie jest możliwe dokonanie zmiany składu osobowego wspólników spółki w inny sposób niż poprzez wypowiedzenie umowy spółki (art. 61 §1 k.s.h.) bądź przeniesienie ogółu praw i obowiązków na osobę trzecią albo na innego wspólnika spółki stosownie do art. 10 k.s.h. (wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 17.06.2015 r., sygn. akt XIII Ga 1120/15).
Oznacza to, że próba wystąpienia ze spółki jawnej w drodze zgodnego porozumienia wspólników powinna zostać uznana za bezskuteczną ze wszystkimi tego konsekwencjami, spośród których w pierwszej kolejności wymienić można chociażby potencjalną zaległość podatkową w zakresie nieodprowadzonych zaliczek na poczet podatku dochodowego.
Jak wystąpić ze spółki jawnej w sposób korzystny podatkowo?
Wystąpienie ze spółki jawnej rodzi określone skutki podatkowe, które różnią się w zależności od wybranego modelu wystąpienia.
W przypadku zbycia ogółu praw i obowiązków skutki podatkowe będą zależeć od formy zbycia – inne skutki rodzić będzie bowiem sprzedaż, inne zamiana, darowizna oraz wniesienie w drodze wkładu niepieniężnego.
W przypadku wystąpienia i wypłaty udziału kapitałowego znaczenie z kolei ma to, w jakiej formie wypłacany zostaje udział kapitałowy (rozliczeniowy) należny występującemu wspólnikowi. Innego rodzaju skutki podatkowe rozpozna bowiem wspólnik otrzymujący środki pieniężne w związku z wypowiedzeniem umowy spółki, inne zaś wspólnik otrzymujący składniki niemajątkowe. Po stronie wspólnika występującego skutki podatkowe zależą także od od rodzaju wniesionego wkładu (pieniężny bądź niepieniężny), a także jego wartości. Warto także wskazać, iż rozliczenie z występującym wspólnikiem rodzić może także określone skutki podatkowe po stronie samej spółki, które zależeć będą od tego w jaki sposób przebiegać będzie rozliczenie z występującym wspólnikiem.
Z tego też względu warto dokładnie przeanalizować jakie skutki podatkowe wystąpienia ze spółki jawnej będą miały miejsce w danej sytuacji, co niejednokrotnie pozwoli podjąć właściwą decyzję co do formy wystąpienia ze spółki, a także modelu rozliczenia.
Potrzebujesz pomocy prawnej w swojej sprawie? Skorzystaj z formularza kontaktowego
każdej chwili będziesz mógł zrezygnować z otrzymywania newslettera.
Twoje dane osobowe pozyskane w efekcie skorzystania z formularza kontaktowego będą przetwarzane na zasadach określonych w polityce prywatności.
